Zespół niespokojnych nóg

RLS - restless legs syndrome - zespół niespokojnych nóg - zespół objawów polegający na występowaniu uczucia zmęczenia i niepokoju nóg, którym towarzyszą różnego rodzaju parestezje przejawiające się jako uczucie występowania mrówek pod skórą lub uczucie pienienia się krwi w żyłach. Charakterystyczną cechą zespołu jest jego ustępowanie lub znaczne złagodzenie pod wpływem ruchu.

Zespół niespokojnych nóg (ang. restless legs syndrome – RLS, łac. asthenia crurum paraesthetica, anxietas tibiarum, opisany przez już w XVII wieku przez angielskiego lekarza Thomasa Willisa - ojca nerologii. Na początku XX wieku zespół niespokojnych nóg został opisany przed szwedzkiego neurologa Thomasa Ekboma. Zespół RLS, nazywany również zespołem Willisa - Ekboma, objawia się uczuciem dyskomfortu i niepokoju w kończynach dolnych, które pojawia się w stanie spoczynku, a ustępuje w czasie ruchu. Choroba może ujawniać się w każdym wieku. Typowy wiek zachorowania to druga/trzecia dekada życia. Objawy choroby stopniowo narastają. Pierwsze zgłoszenie się po poradę lekarską z powodu RLS ma miejsce najczęściej po 20 - 30 latach od rozpoczęcia się choroby. Dolegliwości występują głównie wieczorem, po udaniu się na spoczynek. Chory odczuwa przymus wykonywania ustawicznych ruchów kończynami dolnymi. Bardzo rzadko podobne objawy dotyczą kończyn górnych. Choroba ma zwykle przewlekły przebieg z rzadkimi okresami remisji.

Występowanie

Badania epidemiologiczne RLS wskazują na znaczne rozpowszechnienie tego zaburzenia w populacji ogólnej. W Niemczech ustalono jego częstość na 13%, we Francji na 8%, w Wielkiej Brytanii na 4,6%. Rozbieżności w wynikach tych badań związane są w dużej mierze z faktem, że rozpoznanie choroby opiera się głównie na subiektywnym opisie dolegliwości przez chorego, bez obiektywnego ich potwierdzenia badaniami specjalistycznymi (polisomnografia, aktygrafia).

Z uwagi na to, że dolegliwości związane są z odpoczynkiem, najczęściej objawy nasilają się w nocy i towarzyszy im wtedy bezsenność. Towarzyszą im wtedy tak zwane okresowe ruchy kończyn podczas snu, przejawiające się kilkusekundowym zgięciem i wyprostowaniu palucha, zgięciu w stawie skokowym. Czasami zgięcie może występować także w stawie kolanowym i biodrowym. Częstość występowania tego zespołu szacuje się na około 5% populacji ogólnej i ponad 10% osób powyżej 65. roku życia. Zespół RLS często towarzyszy fibromialgii.

Objawy

Objawy RLS są bardzo trudne do opisania przez samych chorych. Najczęściej są określane jako:

• mrowienie w nogach
• cierpnięcie
• drętwienie
• ból, pieczenie
• niepokój ruchowy – przymus poruszania nogami
• "mrówki pod skórą", "pienienie krwi w żyłach"

Nasilanie się nieprzyjemnych objawów w spoczynku powoduje, że osoba cierpiąca na zespół niespokojnych nóg odczuwa ciągły przymus poruszania kończynami lub ich masowania, dzięki czemu udaje się przynajmniej częściowo złagodzić dolegliwości.

Chorobie określanej często jako niespokojne nogi towarzyszą również typowe dla niej tzw. okresowe ruchy kończyn dolnych (PLMS) – trwające od 0,5 do 5 sekund, powtarzające się w seriach regularne ruchy kończyn dolnych polegające na wyproście palucha i następczym grzbietowym zgięciu stopy, któremu często towarzyszy zgięcie kończyny w stawie.

Objawy występują przede wszystkim w nocy, co wiąże się z trudnościami z zasypianiem, utrzymaniem snu, a nawet z bezsennością, powodując w efekcie przewlekłe zmęczenie, trudności w koncentracji, senność w ciągu dnia.

Rozpoznanie

Często RLS jest mylony z innymi chorobami, takimi jak np. dna moczanowa, zaburzenia ukrwienia kończyn lub zaburzenia psychiczne, np. konwersyjne. Dodatkowo idiopatyczny RLS należy różnicować z postaciami wtórnymi tego zespołu. Szczególnie starannie u każdego pacjenta z RLS należy wykluczyć niedobór żelaza, zarówno ujawniający się w badaniu morfologii krwi jako anemia z niedoboru żelaza, jak i utajony, który można rozpoznać dopiero po oznaczeniu ferrytyny w surowicy krwi. Innymi schorzeniami, z którymi należy różnicować RLS, są: niewydolność nerek, indukowana leczeniem farmakologicznym akatyzja, neuropatie i polineuropatie, np. w przebiegu cukrzycy, niedobór żelaza w przebiegu ciąży, radikulopatie, choroba Parkinsona, niewydolności krążenia tętniczego lub żylnego, reumatoidalne zapalenie stawów, fibromialgia, choroba zwyrodnieniowa stawów, padaczka, dystonia, stwardnienie rozsiane, zespół tików, zespoły paraneoplastyczne, nadruchliwość z deficytem uwagi (ADHD), inne pierwotne zaburzenia snu, np. zaburzenia oddychania w czasie snu, zespół opóźnionej fazy snu.

Leczenie zespołu niespokojnych nóg

Zanim zaczniemy leczyć zespół niespokojnych nóg, konieczne jest znalezienie jego przyczyny, gdyż w postaciach wtórnych sukces polega na odpowiedniej terapii choroby podstawowej.
Przed podjęciem terapii z wykorzystaniem leków na receptę, z których cześć może powodować szereg nieprzyjemnych działań niepożądanych, warto zadbać o odpowiednią podaż mikroelementów, których niedobór może wywoływać objawy choroby. W przypadku niedoboru żelaza, magnezu, witaminy B12 należy zadbać o ich obecność w diecie oraz odpowiednią suplementację. Służą do tego nie tylko preparaty wielowitaminowe, ale także produkty dostępne w aptece (bez recepty), których skład został stworzony z myślą o chorych na RLS i grupie osób, u której podejrzewa się obecność tego schorzenia.
Jeżeli przyczyną są stosowane leki i używki, należy (w miarę możliwości) starać się ich unikać.

Gdy leczenie ukierunkowane na przyczynę jest niesatysfakcjonujące bądź też nie możemy znaleźć uchwytnych powodów występowania zespołu niespokojnych nóg (idiopatyczny RLS), konieczne może okazać się leczenie farmakologiczne.

• Podstawową grupą leków stosowanych w leczeniu niespokojnych nóg są leki dopaminergiczne oraz antagoniści dopaminy – lewodopa, ropinirol, pramipeksol – są wskazane jedynie przy dużym nasileniu objawów, w wypadku niepowodzenia leczenia innymi metodami. To leki stosowane przede wszystkim w leczeniu choroby Parkinsona. Leczenie powinno być prowadzone pod ścisłym nadzorem neurologa. Preparaty te dają szereg działań niepożądanych.


• Stosowane są leki przeciwpadaczkowe – gabapentyna, pregabalina – podaje się je w przypadku nieskuteczności leków dopaminergicznych bądź przeciwwskazań do ich stosowania.

Należy pamiętać, że wymienione leki (dostępne wyłącznie na receptę) mogą powodować szereg działań niepożądanych. Leki dopaminergiczne powodują: pobudzenie, lęki, bóle głowy, zaburzenia snu, urojenia, nudności, wymioty, suchość w ustach. Leki przeciwpadaczkowe (gebapantyna, pregabalina) wywołują natomiast: senność, zmęczenie, zawroty głowy, zwiększenie masy ciała, drażliwość. Z kolei leczenie lekami z grupy opioidów, np. kodeiną, może prowadzić do: spadku koncentracji uwagi, nadmiernej senności, zaparć, a także zaburzeń widzenia.